ένθετο «ΝΗΣΙΔΕΣ»-Η Εφημερίδα των Συντακτών
Επιστρέφουμε σε έναν σημαντικό στοχαστή επειδή βρίσκουμε στο έργο του πολύτιμα στοιχεία και ιδέες, που μας βοηθούν να κατανοήσουμε όψεις της σύγχρονης πραγματικότητας και να προσανατολιστούμε στις αντιφάσεις και τις συγκρούσεις του παρόντος.
Toυ Θανάση Γιαλκέτση*
Εχουν περάσει 18 χρόνια από τον θάνατο του Κορνήλιου Καστοριάδη, αλλά η κριτική διαύγεια της σκέψης του δεν έχασε τη δύναμή της στο πέρασμα του χρόνου. Οποιος διαβάζει σήμερα τα βιβλία του υποχρεώνεται να αναγνωρίσει ότι υπήρξε ένα από τα πιο θαρραλέα, τα πιο δημιουργικά, τα πιο ελεύθερα και ανεξάρτητα πνεύματα του καιρού του. Στις σελίδες τους βρίσκουμε απορίες, ερωτήματα και απαντήσεις για πολλά από τα προβλήματα που μας απασχολούν ζωηρά και σήμερα, όπως είναι για παράδειγμα η κρίση της πολιτικής αντιπροσώπευσης, το ζήτημα της εξουσίας και της ελευθερίας, η κατάσταση της φιλοσοφίας και των επιστημών, η επικράτηση του γενικευμένου κομφορμισμού, η άνοδος της ασημαντότητας κ.ά.
Σε ένα «Λεξικό των Γάλλων διανοουμένων» (Dictionnaire des intellectuels français, Seuil, 1996) διαβάζουμε για τον Κορνήλιο Καστοριάδη: «Στοχαστής πληθωρικά παραγωγικός, ο Κορνήλιος Καστοριάδης δεν έπαψε να διατηρεί ακέραιη μιαν επαναστατική βούληση, ακόμα και όταν γινόταν ο πιο αυστηρός επικριτής των ολοκληρωτικών παρεκκλίσεων. Οποιο και αν είναι το πεδίο στο οποίο ασκεί τη διαυγή του κρίση, προσπαθεί να απελευθερώσει τις δυνατότητες του θεσμίζοντος και της φαντασίας από τα βάρη ή από τις λογικές της εξουσίας και του εμπορεύματος στις οποίες είναι προσκολλημένες.
Γεννημένος στην Κωνσταντινούπολη το 1922, σπούδασε δίκαιο, οικονομία και φιλοσοφία στην Αθήνα. Στη διάρκεια του πολέμου στρατεύτηκε στην Αντίσταση και, καθώς ήταν τροτσκιστής, αντιτάχθηκε στη θέληση των σταλινικών κομμουνιστών για ηγεμονία. Μετά την Απελευθέρωση, θα μεταναστεύσει στη Γαλλία. Εκεί θα συνδεθεί με το τροτσκιστικό κίνημα, όπου θα συναντήσει τον Κλοντ Λεφόρ, με τον οποίο θα δημιουργήσουν μια τάση που θα έρθει σε ρήξη με τον τροτσκισμό και θα συγκροτήσει την οργάνωση “Σοσιαλισμός ή βαρβαρότητα”, το 1948. Ο Καστοριάδης είναι από τότε ένας από τους κύριους εμπνευστές αυτής της ομάδας, με το ψευδώνυμο Πιερ Σολιέ, καθώς αρχίζει να εργάζεται ως οικονομολόγος στον ΟΟΣΑ, όπου θα παραμείνει μέχρι το 1970. Στην ομάδα “Σοσιαλισμός ή βαρβαρότητα” προτείνει μιαν ανάλυση της Σοβιετικής Ενωσης ως μορφής κρατικού καπιταλισμού, που έχει έρθει βέβαια σε ρήξη με την ατομική ιδιοκτησία, αλλά όχι με τις επικρατούσες μορφές εξουσίας και κυριαρχίας, τις οποίες αντίθετα έχει ενισχύσει. Αναπτύσσοντας μια κριτική του μαρξισμού βασιζόμενη στην ανικανότητά του να αναλύσει το ζήτημα της εξουσίας, προτείνει τον αναπροσανατολισμό της επαναστατικής δράσης προς την υπόθεση μιας άλλης δόμησης της εξουσίας.
Δεν αρνιέται όμως την ιδέα της επαναστατικής οργάνωσης, της οποίας η ομάδα “Σοσιαλισμός ή βαρβαρότητα” θέλει να είναι η προεικόνιση, μέχρι τη διάλυσή της, το 1966. Αυτή η πρωταρχική σημασία που αποδίδεται στο ζήτημα της εξουσίας θα τον οδηγήσει αργότερα να προσεγγίσει τις αναλύσεις της Χάνα Αρεντ, τόσο σε ό,τι αφορά την κριτική της στον ολοκληρωτισμό όσο και την απαιτητική της αντίληψη του ενεργού πολίτη, αντίληψη που σημαδεύεται από την ισχυρή επιρροή του αρχαιοελληνικού μοντέλου και από την εμπειρία των επαναστάσεων της νεότερης εποχής. Ο Καστοριάδης αναφέρεται σε μια ενεργητική πολιτική της θέσμισης ως κινήματος εναντίον της επαναφομοίωσης από την κατεστημένη εξουσία. Διατυπώνει έτσι ένα ιδεώδες αυτονομίας που ισχύει τόσο για τις κοινωνίες όσο και για το άτομο. Σε ό,τι αφορά το άτομο, η αναζήτηση της αυτονομίας θα πάρει τους δρόμους της ψυχανάλυσης, για την οποία ο Καστοριάδης θα εκδηλώσει αυξανόμενο ενδιαφέρον, σε σημείο που θα γίνει ο ίδιος ψυχαναλυτής το 1973, σε αυτό που συγκροτείται τότε με το όνομα “Τέταρτη ομάδα”. Οσο για την αυτόνομη κοινωνία, παίρνει κατ’ αυτόν την όψη της αυτοθεσμιζόμενης κοινωνίας, η οποία του φαίνεται ότι βρίσκεται στους αντίποδες όχι μόνον των ολοκληρωτικών καθεστώτων αλλά και των μορφών ιεραρχίας και ανάθεσης της εξουσίας που λειτουργούν στις καπιταλιστικές κοινωνίες.
Διευθυντής σπουδών, μετά το 1980, στην École des hautes etudes en sciences sociales, ο Καστοριάδης θα συνεχίσει να αναπτύσσει μια κριτική ανάλυση της κοινωνίας βασιζόμενη σε μιαν επαναστατική και όχι φιλελεύθερη επιλογή, σε αντίθεση με τις πολυάριθμες κριτικές του ολοκληρωτισμού που θα αποκαταστήσουν τον φιλελευθερισμό. Ειδικά η κριτική του στην κυριαρχία θα στραφεί προς την κατεύθυνση μιας κριτικής στην τεχνοεπιστήμη και στον τρόπο με τον οποίο αυτή μεταμφιέζει τις κοινωνικές επιλογές σε αντικειμενικούς καταναγκασμούς. Απέναντι σε αυτό το φαινόμενο, θεωρούσε ότι οι δυνατότητες της αυτονομίας υποκινούνταν καλύτερα με την προσφυγή στο φαντασιακό και αφιέρωσε τις προσπάθειές του στην επεξεργασία μιας θετικής θεωρίας της φαντασίας, επανεξετάζοντας γι’ αυτόν τον σκοπό τη φιλοσοφική παράδοση και ιδιαίτερα το έργο του Αριστοτέλη. Εδωσε μια αυστηρή και αμφισβητούμενη ανάλυση του εκπνέοντος σοβιετικού κομμουνισμού, με τη μορφή μιας κυριαρχίας της στρατιωτικής εξουσίας, της στρατοκρατίας.
Πολιτικός στοχαστής που προέρχεται από τον μαρξισμό, ο Καστοριάδης είναι ένας από εκείνους που συνέβαλαν καλύτερα σε μιαν ανανέωση της σύγχρονης σκέψης, με μια διανοητική περιέργεια σε συνεχή εγρήγορση, συνοδευόμενη από μια μέριμνα κριτικής επαγρύπνησης που ποτέ δεν αφοπλίστηκε».
Τιμάμε έναν στοχαστή όταν συζητάμε για το έργο του, όταν αναμετριόμαστε κριτικά με το πνευματικό του κληροδότημα, όταν προσπαθούμε να βρούμε και να αναδείξουμε αυτό που παραμένει ζωντανό και ανανεωτικό από τη σκέψη του. Σε αυτό κατατείνουν τα κείμενα αυτού του μικρού αφιερώματος, που έγραψαν για την «Εφημερίδα των Συντακτών» γνωστοί μελετητές του έργου του Κορνήλιου Καστοριάδη.
Πηγή: efsyn.gr
* ένθετο «ΝΗΣΙΔΕΣ»-Η Εφημερίδα των Συντακτών 17-02-2013
Δεν υπάρχουν σχόλια:
Δημοσίευση σχολίου